ΤρΔΕφΑθ 1390/2022

 Υποχρεωτικός εμβολιασμός – Θάνατος από εμβόλιο – Αστική ευθύνη δημοσίου – Συνταγματικότητα ρύθμισης -.

Ο υποχρεωτικός εμβολιασμός ανηλίκων με το επίμαχο εμβόλιο (τριδύναμο εμβόλιο ιλαράς, παρωτίτιδας και ερυθράς «MMR-II») αποβλέπει στην προστασία της δημόσιας υγείας και δεν αντίκειται στο άρθρο 5 παρ. 5 του Συντάγματος. Το Ελληνικό Δημόσιο ενέχεται σε αποζημίωση ως χρηματική ικανοποίηση για την αποκατάσταση της ισότητας στα δημόσια βάρη, η οποία διαταράχθηκε με την υπέρμετρη βλάβη που υπέστη η υγεία της θυγατέρας της εκκαλούσας-εφεσίβλητης από την αποτυχία για πλήρη ανοσοποίηση της δεύτερης δόσης εμβολίου, η διενέργεια του οποίου προβλέπεται ως υποχρεωτική προς όφελος του δημοσίου συμφέροντος.

[…]

5. Επειδή με το άρθρο 5 παρ. 5 του Συντάγματος κατοχυρώνεται το δικαίωμα εκάστου στην προστασία της υγείας του. Εξ άλλου, με το άρθρο 21 παρ. 3 του Συντάγματος αναγνωρίζεται ως σκοπός του κράτους η προστασία της υγείας των πολιτών, ως κοινωνικού αγαθού, και θεσπίζεται ευθεία υποχρέωση του κράτους για την λήψη θετικών μέτρων προστασίας της υγείας των πολιτών (ΣτΕ857/2019, 4171/2012), στους οποίους δίνει δικαίωμα να απαιτήσουν από την Πολιτεία την πραγμάτωση της αντίστοιχης υποχρεώσεώς της (ΣτΕ400/1986 Ολομ.). Στο πλαίσιο των ως άνω συνταγματικών διατάξεων, αφενός μεν, κατοχυρώνεται υποκειμενικό δικαίωμα προστασίας της υγείας ενός εκάστου, ως στοιχείου της προσωπικότητός του κατ’ εξειδίκευση της αρχής της προστασίας της αξίας του ανθρώπου, αφετέρου δε, ανατίθεται στο κράτος η μέριμνα για την προστασία της υγείας των πολιτών ως συνόλου. Το δικαίωμα στην υγεία έχει αμυντικό χαρακτήρα, ήτοι συνιστά ατομικό δικαίωμα του ενδιαφερομένου πολίτη να αξιώνει την αποχή του κράτους και των δημοσίων οργάνων εν γένει από ενέργειες δυνάμενες να προκαλέσουν βλάβη στην υγεία (άρθρο 5 παρ. 5)· συγχρόνως, όμως, έχει και θετικό περιεχόμενο, συνιστά δηλαδή κοινωνικό δικαίωμα του ενδιαφερομένου να αξιώνει από το κράτος την λήψη μέτρων προς προστασία της υγείας και την διασφάλιση της παροχής υπηρεσιών υγείας του καλυτέρου δυνατού επιπέδου (άρθρο 21 παρ. 3 του Συντάγματος πρβλ. ΣτΕ 1187-8/2009 Ολ., 1847/2016) Στο ως άνω δικαίωμα των πολιτών για προστασία της υγείας τους, υπό το ειδικότερο περιεχόμενο της αξιώσεως προστασίας έναντι βιοϊατρικών επεμβάσεων, μπορούν, κατ’ αρχήν, να επιβληθούν περιορισμοί, τηρουμένης και της αρχής της αναλογικότητος, οσάκις τούτο επιβάλλεται από αποχρώντες λόγους προστασίας της δημόσιας υγείας. Ειδικότερα, η μέριμνα για την δημόσια υγεία αποτελεί συνταγματική υποχρέωση του Κράτους, στο πλαίσιο της οποίας η Πολιτεία οφείλει, μεταξύ άλλων, να λαμβάνει τα απαραίτητα μέτρα για την πρόληψη της διάδοσης και την καταπολέμηση μεταδοτικών ασθενειών, οι οποίες συνιστούν σοβαρό κίνδυνο για τη δημόσια υγεία. Στα μέτρα αυτά εντάσσεται και ο εμβολιασμός νηπίων και παιδιών, ο οποίος διενεργείται με σκοπό την προστασία της υγείας, συλλογικώς και ατομικώς, από τις ασθένειες καθώς και την βαθμιαία εξάλειψή τους. Το μέτρο του εμβολιασμού, καθ’ εαυτό, συνιστά σοβαρή μεν παρέμβαση στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας και στην ιδιωτική ζωή του ατόμου και δη στη σωματική και ψυχική ακεραιότητα αυτού, πλην όμως συνταγματικώς ανεκτή, εφ’ όσον προβλέπεται από ειδική νομοθεσία, υιοθετούσα πλήρως τα έγκυρα και τεκμηριωμένα επιστημονικά, ιατρικά και επιδημιολογικά πορίσματα στον αντίστοιχο τομέα και ότι παρέχεται δυνατότητα εξαίρεσης από τον εμβολιασμό σε ειδικές ατομικές περιπτώσεις, για τις οποίες αυτός αντενδείκνυται (πρβ. ΕΔΔΑ απόφαση της 15.3.2012 Solomakhin κ. Ουκρανίας σκ. 33-39, Conseil Constitutionnel απόφαση 2015-458 QPC της 20.3.2015 σκ. 9-10, Conseil d’ Etat απόφαση Νο 419242 της 6.5.2019 σκ.12). Η ως άνω δε παρέμβαση, εφ’ όσον κρίνεται, σύμφωνα με τεκμηριωμένα επιστημονικά δεδομένα, αναγκαία και πρόσφορη για την προστασία της υγείας τόσο των ίδιων των εμβολιαζομένων όσο και τρίτων (λ.χ. βρεφών που δεν έχουν ακόμη εμβολιασθεί, ατόμων που δεν επιτρέπεται για ιατρικούς λόγους να εμβολιασθούν) δεν είναι δυσανάλογη για την επίτευξη του προμνημονευθέντος συνταγματικού δημοσίου σκοπού (πρβ. ΣτΕ 857/ 2019 σκ. 16, ΕΔΔΑ Memlica κ. Ελλάδος, απόφαση της 6.10.2015, σκ. 55, Seyit Bayture κ. Τουρκίας απόφαση της 12.3.2013 επί του παραδεκτού). Άλλωστε, η εμφάνιση σε στατιστικώς πολύ μικρό αριθμό περιπτώσεων σοβαρών παρενεργειών ορισμένων εμβολίων δεν καθιστά συνταγματικώς ανεπίτρεπτη τη νομοθετική πρόβλεψη του εμβολιασμού νηπίων και παιδιών και είναι πάντως ανεκτή χάριν του δημοσίου συμφέροντος, υπό την αυτονόητη προϋπόθεση ότι οι σχετικές νομοθετικές ρυθμίσεις ερείδονται επί εγκύρων και τεκμηριωμένων επιστημονικών δεδομένων κατά τα προεκτεθέντα (ΣτΕ 622/2021).

6. Επειδή, περαιτέρω, σε περίπτωση που, συνεπεία της συνταγματικώς θεμιτής καινομίμου, κατά τα ανωτέρω, πραγματοποιήσεως εμβολιασμού, επέλθει ευθέως βλάβη της υγείας προσώπου, δηλαδή βλάβη μη οφειλόμενη σε παρεμβαλλόμενη παράνομη πράξη ή παράλειψη (όπως πχ χορήγηση ελαττωματικού ή ακατάλληλου σκευάσματος ή πλημμέλειες κατά την διενέργεια του εμβολιασμού), ανακύπτει, κατά ταπροεκτεθέντα, ευθέως εκ του άρθρου 4 παρ. 5 σε συνδυασμό και με το άρθρο 25 παρ. 4 του Συντάγματος, με το οποίο καθιερώνεται η αρχή της κοινωνικής αλληλεγγύης των πολιτών, ευθύνη του κράτους προς εύλογη αποκατάσταση της ζημίας του παθόντος υπό την έννοια της αποκαταστάσεως τόσο της τυχόν υλικής όσον και, κατ’ ανάλογη εφαρμογή του άρθρου 932 ΑΚ, της ηθικής βλάβης του. Τούτο, δε διότι, στις περιπτώσεις αυτές, η προκαλούμενη από την πραγματοποίηση του εμβολιασμού βλάβη συνιστά υπέρμετρη θυσία για τον παθόντα (βλάβη υγείας και προσβολή προσωπικότητος), χάριν του συμφέροντος του κοινωνικού συνόλου (πρβλ. Bundesgerichtshof απόφαση της 19.02.1953 III ZR 208/51, Corte costituzionale della Repubblica Italiana αποφάσεις 118 έτους 1996, 27 έτους 1998, 107 έτους 2012 κ.ά.).

[…]

12. Επειδή, ο υποχρεωτικός εμβολιασμός ανηλίκων με το επίμαχο εμβόλιο, κατά τα οικεία επιστημονικά δεδομένα, αποβλέπει στην προστασία της δημόσιας υγείας, ήτοι στην εξυπηρέτηση σκοπού υπέρτερου δημόσιου συμφέροντος, συνιστάμενου στην προστασία από ανεξέλεγκτη εκδήλωση της νόσου ιλαράς και των επικίνδυνων για τη ζωή επιπλοκών της και παρουσιάζει στατιστικά, εξαιρετικά περιορισμένη πιθανότητα παρενεργειών. Κατά συνέπεια δεν αντίκειται στο άρθρο 5 παρ.5 του Συντάγματος, αφού αποτελεί θεμιτό περιορισμό του ατομικού δικαιώματος στην υγεία, χάριν προστασίας της δημόσιας υγείας, η οποία αποτελεί ευθεία υποχρέωση του Κράτους με τη λήψη θετικών μέτρων για την προστασία της (αρ.21 παρ. 3 Σ.). Επομένως, κατ’ άρθρο 4 παρ.5 του Συντάγματος, στη περίπτωση ζημίας, η οποία προήλθε από νόμιμη πράξη των οργάνων του Δημοσίου, όπως παρενέργειες εμβολιασμού έστω σπάνιες αλλά πιθανές και ενδεχόμενες, η οποία όμως ζημία (ασθένεια, θάνατος) υπερβαίνει τα όρια της θυσίας, στην οποία είναι ανεκτό, από την έννομη τάξη, να υποβάλλονται οι πολίτες χάριν του δημοσίου συμφέροντος, το Δημόσιο ενέχεται σε αποζημίωση, για την αποκατάσταση της ισότητας των πολιτών στα δημόσια βάρη.

13. Επειδή, στην προκείμενη περίπτωση, εφόσον από κανένα στοιχείο της δικογραφίας δεν προέκυψε ότι η θυγατέρα της εκκαλούσας-εφεσίβλητης είχε νοσήσει κατά φυσικό τρόπο από ιλαρά πριν από την πραγματοποίηση της δεύτερης δόσης του τριδύναμου εμβολίου ιλαράς, παρωτίτιδας και ερυθράς «MMR-II», όταν ο οργανισμός της δεν είχε ανοσοποιηθεί πλήρως αλλά κατά ποσοστό 95% (σύμφωνα με τις σχετικές πληροφορίες του Ε.Ο.Φ., η ανοσοποίηση επιτυγχάνεται κατά ποσοστό 95% με εφάπαξ δόση (κεφάλαιο 5) και για το λόγο αυτό συνιστάται δεύτερη δόση του ίδιου εμβολίου ή μονοδύναμου εμβολίου ιλαράς (κεφάλαιο 4.1.), με συνέπεια όταν ο οργανισμός της εκτέθηκε στον ιό της ιλαράς, νόσησε από υποξεία σκληρυντική πανεγκεφαλίτιδα, ως επιπλοκή του κεντρικού νευρικού συστήματος προερχόμενη από ιλαρά (σχ. από 11.6.2006 ενημερωτικό σημείωμα του Νοσοκομείου Παίδων Π.& Α. Κυριακού). Η εμφάνιση υποξείας σκληρυντικής πανεγκεφαλίτιδας αποτελεί σπάνια αλλά ενδεχόμενη ανεπιθύμητη παρενέργεια του ανωτέρω εμβολίου, η οποία αναφέρεται ως υπαρκτή, σύμφωνα με τις σχετικές οδηγίες του Ε.Ο.Φ. Ως εκ τούτου, ο εμβολιασμός της ανήλικης με τη δεύτερη δόση του εμβολίου, τελούσε σε αιτιώδη συνάφεια με την επελθούσα βλάβη στην υγεία της, εφόσον η αποτυχία του εμβολίου να επιφέρει την πλήρη ανοσοποίηση αυτής έναντι του ιού της ιλαράς, όπως προβλέπεται από το επίσημο φύλλο οδηγιών, επέτρεψε στον ιό να την προσβάλει και να εκδηλώσει τις ζημιογόνες παρενέργειες στο κεντρικό νευρικό της σύστημα, όπως ορθά έκρινε το πρωτοβάθμιο δικαστήριο. Εξάλλου, η βλάβη που επήλθε στην υγεία της θυγατέρας της εκκαλούσας-εφεσίβλητης είναι υπέρμετρη, αφού προβλέπεται σε ποσοστό μίας περίπτωσης ανά 1.000.000 χορηγηθεισών δόσεων εμβολίων, ο μη αναστρέψιμος δε χαρακτήρας της υπερβαίνει τα όρια της θυσίας, στην οποία είναι ανεκτό, από την έννομη τάξη, να υποβάλλονται οι πολίτες χάριν του δημοσίου συμφέροντος. Επομένως, το εφεσίβλητο-εκκαλούν Ελληνικό Δημόσιο ενέχεται σε αποζημίωση, κατ’ άρθρο 4 παρ. 5 του Σ., ως χρηματική ικανοποίηση για την αποκατάσταση της ισότητας στα δημόσια βάρη, η οποία διαταράχθηκε με την ως άνω υπέρμετρη βλάβη που υπέστη η υγεία της θυγατέρας της εκκαλούσας-εφεσίβλητης από την αποτυχία, για πλήρη ανοσοποίηση, της δεύτερης δόσης του επίμαχου εμβολίου, η διενέργεια του οποίου προβλέπεται ως υποχρεωτική προς όφελος του δημοσίου συμφέροντος, κατά την ορθή κρίση της εκκαλούμενης απόφασης.

14. Επειδή, για τον προσδιορισμό του ύψους της χρηματικής ικανοποίησης του θανόντος διαδίκου εφαρμόζονται τα ίδια κριτήρια που λαμβάνονται υπόψη για τον προσδιορισμό του ύψους της αντίστοιχης χρηματικής ικανοποίησης του εν ζωή διαδίκου, χωρίς να αποτελεί παράγοντα μειωτικό του ποσού της χρηματικής ικανοποίησης το όλως συμπτωματικό και άσχετο με τις ιδιαίτερες περιστάσεις κάθε υπόθεσης γεγονός του θανάτου του ενάγοντος πριν από τη συζήτηση της υπόθεσης στον πρώτο βαθμό και της συνεπεία αυτού μεταβίβασης της αξίωσης στον κληρονόμο του (ΣτΕ 579/2020). Το Δικαστήριο, λαμβάνοντας υπόψη: α) την ηλικία της ανήλικης κατά το χρόνο που ασθένησε (11,5 ετών), β) το γεγονός ότι μέχρι τον εμβολιασμό της, στις 30.3.2006, έχαιρε πλήρους υγείας και στη συνέχεια βρέθηκε σε κατάσταση ολικής πνευματικής καθυστέρησης, αδυναμίας επικοινωνίας με το περιβάλλον, ανικανότητα αυτοεξυπηρέτησης, γ) την πλήρη έλλειψη οιασδήποτε μορφής υπαιτιότητας αυτής, δ) τη μη αναστρέψιμη πορεία της εξαιρετικά σπάνιας πάθησης της (1: 1.000.000), ε) τα διαρκώς επιδεινούμενα συμπτώματα που οδήγησαν εντός τετραετίας (23.9.2010) στο θάνατό της, αλλά και στην έντονη ψυχική δοκιμασία που υπέστη από την αδόκητη και ανίατη ασθένειά της, κρίνει ότι η εκκαλούσα-εφεσίβλητη δικαιούται, ως μοναδική κληρονόμος της αποβιώσασας θυγατέρας της, ως χρηματική ικανοποίηση της ηθικής βλάβης αυτής, το ποσό των 200.000 ευρώ, όπως ορθά έκρινε το πρωτοβάθμιο δικαστήριο με την εκκαλούμενη απόφασή του. Το ποσό αυτό οφείλεται νομιμοτόκως, κατ’ άρθρο 21 ΚΝΔΔ και αρ. 45 ν.4609/2019, από την επίδοση της αγωγής.

Πηγή: dsanet.gr.