Ακύρωση πλασματικής αποδοχής κληρονομιάς λόγω πλάνης– 11/2024 Πολυμελές Πρωτοδικείο Αθηνών – Τακτική Διαδικασία – Κληρονομικό
Κατά τα άρθρα 1847 παρ. 1 εδ. α’ και 1850 εδ. β’ ΑΚ, ο κληρονόμος μπορεί να αποποιηθεί την κληρονομιά μέσα σε προθεσμία τεσσάρων μηνών που αρχίζει από τότε που έμαθε την επαγωγή και το λόγο της. Αν περάσει η προθεσμία, η κληρονομιά θεωρείται ότι έχει γίνει αποδεκτή. Εξάλλου, χρονικό σημείο έναρξης της εν λόγω προθεσμίας δεν τίθεται, αλλά ο νομοθέτης εξήρτησε αυτήν από υποκειμενικά μεγέθη (γνώση επαγωγής και του λόγου της), αποσκοπώντας κυρίως στην προστασία του κληρονόμου. Κατά δε το άρθρο δε 1857 εδ. β’ περ. α*, γ’ και δ’ του ίδιου Κώδικα, η αποδοχή της κληρονομιάς που οφείλεται σε πλάνη κρίνεται σύμφωνα με τις διατάξεις για τις δικαιοπραξίες, η δε πλάνη σχετικά με το ενεργητικό ή το παθητικό της κληρονομιάς δεν θεωρείται ουσιώδης, ενώ οι διατάξεις του άρθρου αυτού εφαρμόζονται και σε αποδοχή που συνεπάγεται από την παραμέληση της προθεσμίας για αποποίηση, ενώ κατά το άρθρο 1901 εδ. α’ ΑΚ, ο κληρονόμος ευθύνεται και με τη δική του περιουσία για τα χρέη της κληρονομιάς. Περαιτέρω, κατά τα άρθρα 140 και 141 ΑΚ, αν κάποιος καταρτίζει δικαιοπραξία και η δήλωση του δεν συμφωνεί από ουσιώδη πλάνη με τη βούλησή του, έχει δικαίωμα να ζητήσει την ακύρωση όταν αναφέρεται σε σημείο τόσο σπουδαίο για την όλη δικαιοπραξία, ώστε αν το πρόσωπο γνώριζε την πραγματική κατάσταση, δεν θα επιχειρούσε τη δικαιοπραξία. Από τις διατάξεις αυτές προκύπτει ότι η αποδοχή της κληρονομιάς που συνάγεται από την παραμέληση της προθεσμίας αποποίησης, μπορεί να προσβληθεί από τον κληρονόμο λόγω πλάνης, όταν με τον τρόπο αυτό η συναγόμενη κατά πλάσμα του νόμου αποδοχή δεν συμφωνεί με τη βούλησή του, από ουσιώδη πλάνη, δηλαδή από άγνοια ή εσφαλμένη γνώση της κατάστασης που διαμόρφωσε τη βούλησή του, όταν αυτή αναφέρεται σε σημείο τόσο σπουδαίο για την αποδοχή της κληρονομιάς, ώστε αν ο κληρονόμος γνώριζε την αληθινή κατάσταση ως προς το σημείο αυτό, δεν θα άφηνε να παρέλθει άπρακτη η προθεσμία αποποίησης. Η εσφαλμένη δε γνώση ή άγνοια, που δημιουργεί τη μεταξύ βούλησης και δήλωσης διάσταση, η οποία, όταν είναι ουσιώδης, θεμελιώνει δικαίωμα προσβολής της δήλωσης λόγω πλάνης, μπορεί να οφείλεται και σε άγνοια ή εσφαλμένη γνώση των προαναφερομένων νομικών διατάξεων για την αποδοχή της κληρονομιάς. Όταν δε πρόκειται για κληρονομιά που επάγεται σε ανήλικο, τα ως άνω γεγονότα κρίνονται από το πρόσωπο που εκπροσωπεί τον ανήλικο και το οποίο έπρεπε να προβεί στην εμπρόθεσμη αποποίηση της κληρονομιάς για λογαριασμό του ανηλίκου, τηρώντας τις διατυπώσεις του άρθρου 1625 του ΑΚ, ενόψει του ότι, του νόμου μη διακρίνοντος (άρθρα 1847,1850 ΑΚ), η προθεσμία της αποποίησης τρέχει και κατά προσώπων που είναι ανίκανα προς δικαιοπραξία. Υπάρχει δε πλάνη περί το δίκαιο της αποδοχής της κληρονομιάς και όταν ο κληρονόμος τελεί σε άγνοια που ανάγεται α) στο σύστημα της κτήσης της κληρονομιάς κατά τον ΑΚ που επέρχεται αμέσως μετά το θάνατο του κληρονομούμενου, οπότε η προθεσμία του άρθρου 1847 ΑΚ δεν αρχίζει, γιατί η άγνοια αποκλείει την γνώση της επαγωγής της κληρονομιάς και β) σε άγνοια μόνο της ύπαρξης της προθεσμίας του άρθρου 1847 ΑΚ προς αποποίηση ή της κατά το άρθρο 1850 ΑΚ νομικής σημασίας της παρόδου της προθεσμίας αυτής άπρακτης. Η αγωγή προς ακύρωση της αποδοχής της κληρονομιάς και η αντίστοιχη ένσταση στρέφεται, σύμφωνα με τη διασταλτική ερμηνεία της διάταξης του άρθρου 155 ΑΚ και κατά του αμέσως έλκοντος έννομο κληρονομικό συμφέρον από την έκπτωση αυτού που ακυρωσίμως – δηλαδή συνεπεία πλάνης – αποδέχθηκε και που στη συνέχεια θα αποποιηθεί, δηλαδή κατ’ εκείνου, στον οποίο θα επαχθεί η κληρονομιά μετά την αποδοχή της αγωγής και την αποποίηση του ενάγοντος στην περί ακυρώσεως δίκη, καθώς επίσης και κατά του δανειστή της κληρονομιάς (βλ. ΟλΑΠ 3/1989, ΑΠ 217/2023, ΑΠ 33/2023, ΑΠ 22/2022, ΑΠ 827/2017, ΑΠ 189/2017, ΑΠ 572/2016, ΑΠ 951/2013, στην ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
Πραγματικό μέρος της υπόθεσης:
Με την υπό κρίση αγωγή της και κατ’ εκτίμηση αυτής, η ενάγουσα ισχυρίζεται ότι κατά την 19-05-2008 απεβίωσε στην Αθήνα, ο …, κάτοικος εν ζωή …., παππούς της από την πατρική γραμμή, χωρίς να αφήσει διαθήκη, καταλείποντας μοναδικούς πλησιέστερους συγγενείς του, την σύζυγό του, ….., ως και τα τρία τέκνα του α) τον …… και πατέρα της, β) τον ….. και γ) την …. Ότι άπαντες οι ανωτέρω κληρονόμοι του αποβιώσαντος, κατά την πρώτη τάξη της εξ αδιαθέτου διαδοχής, αποποιήθηκαν νομίμως και εμπροθέσμως την κληρονομιά αυτού, καθώς πίστευαν ότι είχε αυξημένο παθητικό. Ότι η μοναδική εν ζωή εγγονή του αποβιώσαντος κατά τον χρόνο θανάτου του, ήταν η ίδια, ηλικίας τότε 6 ετών, που τελούσε υπό την γονική μέριμνα του πατέρα της, … και της μητέρας της …. Ότι οι γονείς της, επιθυμώντας να προβούν σε όλες τις νόμιμες ενέργειες, προκειμένου το τέκνο τους να μην επιβαρυνθεί με τα χρέη της κληρονομιάς, απευθύνθηκαν στον δικηγόρο που είχε αναλάβει τότε τα κληρονομικά ζητήματα όλης της οικογένειας …, από τον οποίο ενημερώθηκαν ότι καθώς η κληρονομιά επάγεται στο τέκνο τους, το οποίο είναι ανήλικο, το ίδιο δεν βαρυνεται με τα χρέη της κληρονομιάς εφόσον αποποιηθεί εντός της τασσόμενης τετράμηνης προθεσμίας από την ενηλικίωσή του, ήτοι από την 13-10-2020 έως την 13-02-2021 και συνεπώς δεν απαιτείται οι ίδιοι να αποποιηθούν την κληρονομιά για λογαριασμό του, ούτε να προβούν σε κάποια άλλη ενέργεια στο μέλλον. Ότι μόλις κατά την 10-12-2020, πληροφορήθηκε μαζί με τους γονείς της από την Γραμματέα του Ειρηνοδικείου Νέας Ιωνίας ότι δεν δύναται να αποποιηθεί και ότι αποδέχθηκε την εν λόγω κληρονομιά με το ευεργέτημα της απογραφής. Ότι συνεπώς οι γονείς της μη γνωρίζοντας το νομικό πλαίσιο των αποποιήσεων αγνοούσαν ότι έπρεπε να αποποιηθούν την κληρονομιά για λογαριασμό του ανήλικου τέκνου τους εντός τεσσάρων μηνών από την αποποίηση στην οποία προέβη ο πατέρας της. Ότι η πλάνη τους αυτή ήταν ουσιώδης διότι υπήρχε διάσταση μεταξύ της βούλησης και της δήλωσής τους, καθόσον εάν αυτοί είχαν ενημερωθεί σωστά είναι βέβαιο ότι θα είχαν προβεί σε όλες τις απαιτουμενες ενέργειες προκειμένου να αποποιηθούν την εν λόγω κληρονομιά για λογαριασμό της, εντός της τασσόμενης τετράμηνης προθεσμίας. Ότι νομίμως στρέφεται κατά των εναγόμενων, οι οποίοι είναι κληρονόμοι του αποβιώσαντος, κατά την τρίτη τάξη της εξ αδιαθέτου διαδοχής και στους οποίους θα επαχθεί η κληρονομιά στην περίπτωση που η παρούσα αγωγή γίνει δεκτή και εν συνεχεία αποποιηθεί νομίμως και εμπροθέσμους την κληρονομιά η ίδια, δεδομένου ότι δεν υφίστανται κληρονόμοι της δεύτερης τάξης της εξ αδιαθέτου διαδοχής. Με βάση το ιστορικό αυτό η ενάγουσα ζητά : Να ακυρωθεί λόγω ουσιώδους πλάνης, η εκ μέρους της πλασματική αποδοχή της επαχθείσας, κατά τους κανόνες περί εξ αδιαθέτου διαδοχής, κληρονομιάς του παππού της, ….., που απεβίωσε στην Αθήνα στις ….. Με αυτό το περιεχόμενο και αίτημα, η κρινόμενη αγωγή, αρμόδια και παραδεκτά φέρεται προς συζήτηση ενώπιον του Δικαστηρίου τούτου (άρθρα 18 και 30 ΚΠολΔ), προκειμένου να εκδικαστεί κατά την προκείμενη τακτική διαδικασία (όπως αναμορφώθηκε από 01-01-2016 με τον Ν. 4335/2015), δεδομένου δε ότι κατατέθηκαν εμπροθέσμως, κατά τα προαναφερόμενα, τα αποδεικτικά επίδοσης της αγωγής, οι προτάσεις των παριστάμενων διαδίκων και τα πληρεξούσια έγγραφα προς τους πληρεξούσιους δικηγόρους τους (βλ. και σκέψη υπό στοιχείο III της παρούσας) και με την σημείωση ότι για το παραδεκτό της συζήτησής της δεν απαιτείται η προσκομιδή του ενημερωτικού εγγράφου για την δυνατότητα επίλυσης της διαφοράς με διαμεσολάβηση, κατά το άρθρο 3 παρ. 2 του Ν. 4640/2019, ούτε και του πρακτικού περάτωσης της αρχικής υποχρεωτικής συνεδρίας, κατά το άρθρο 7 παρ. 4 του Ν. 4640/2019, λόγω έλλειψης εξουσίας διάθεσης του αντικειμένου της διαφοράς (βλ. και https://www.diamesolavisi.gov.gr/gnomes- epitropis-nomikon-thematon, Αριθμός 1/2021 «ΑΚΥΡΩΣΗ ΠΛΑΣΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΧΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ»). Περαιτέρω, η αγωγή, για την άσκηση της οποίας η ενάγουσα έχει έννομο συμφέρον και νομίμως στρέφεται κατά των εναγόμενων, οι οποίοι είναι μεταξύ τους απλοί ομαδικοί (ΚΠολΔ 74-75, βλ. και ΑΠ 33/2023, στην ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) και οι οποίοι είναι εκείνοι στους οποίους θα επαχθεί η κληρονομιά σε περίπτωση που γίνει δεκτή και κατόπιν της αποποίησης της τελευταίας, είναι ορισμένη και νόμιμη, στηριζόμενη στις διατάξεις των άρθρων 140,141,157,180,184,1710,1711,1813 επ., 1846,1847,1848,1850,1856,1857 ΑΚ και 68 και 71 ΚΠολΔ. Πρέπει, επομένως, η αγοιγή, να ερευνηθεί περαιτέρω κατ’ ουσίαν.
Κατά της αγωγής δεν υπάρχει ένσταση που να εξετάζεται αυτεπαγγέλτως και για τα γεγονότα που αναφέρονται στο δικόγραφό της επιτρέπεται η ομολογία. Επομένως, η κρινόμενη αγωγή, κατά το μέρος της που αφορά στους εναγόμενους, πλην του 5ου αυτών, πρέπει να γίνει δεκτή ως βάσιμη και κατ’ ουσίαν, διότι, εφόσον αυτοί ερημοδικούν αποδεικνύονται πλήρως οι πραγματικοί ισχυρισμοί που περιέχονται στο δικόγραφό της, δεδομένου ότι θεωρούνται ομολογημένοι εκ μέρους των ερημοδικαζομένων εναγομένων (άρθρα 271 παρ. 3 και 352 παρ. 1 του ΚΠολΔ). Συνεπώς, ως προς αυτούς τους εναγόμενους, πρέπει να ακυρωθεί η εκ μέρους της ενάγουσας πλασματική αποδοχή της επαχθείσας, κατά τους κανόνες περί εξ αδιαθέτου διαδοχής, κληρονομιάς του παππού της, ……, κατοίκου εν ζωή Νέας Ιωνίας Απικής, που απεβίωσε στην Αθήνα, στις …, όπως ειδικότερα αναφέρεται στο διατακτικό. Να σημειωθεί ότι δικαστικά έξοδα δεν επιδικάζονται ελλείψει σχετικού αιτήματος εκ μέρους της ενάγουσας. Τέλος, λόγω της ερημοδικίας των ως άνω εναγόμενων πρέπει να ορισθεί για έκαστο εξ αυτών το νόμιμο προκαταβλητέο παράβολο, για την περίπτωση άσκησης ανακοπής ερημοδικίας κατά της παρούσας απόφασης (άρθρα 501, 502 και 505 παρ. 2 ΚΠολΔ), κατά τα ειδικότερα αναφερόμενα στο διατακτικό της παρούσας. Περαιτέρω, όσον αφορά στον 5° των εναγόμενων, …., από την με αριθμό 84/13-05-2021 Ένορκη Κατάθεση του …, που ελήφθη με επιμέλεια της ενάγουσας, ενώπιον του Ειρηνοδίκη Νέας Ιωνίας, κατόπιν νόμιμης και εμπρόθεσμης κλήτευσης των εναγόμενων και από το σύνολο των εγγράφων που νομίμως επικαλούνται και προσκομίζουν οι διάδικοι, άλλα από τα οποία λαμβάνονται υπόψη προς άμεση απόδειξη και άλλα ως στοιχεία χρήσιμα για την συναγωγή δικαστικών τεκμηρίων, μερικά από τα οποία μνημονεύονται παρακάτω χωρίς όμως να έχει παραλειφθεί κανένα για την ουσιαστική διάγνωση της διαφοράς, αποδείχθηκαν τα εξής πραγματικά περιστατικά ; …. απεβίωσε στην Αθήνα, ο …, κάτοικος εν ζωή Νέας Ιωνίας Αττικής, παππούς της ενάγουσας από την πατρική γραμμή, χωρίς να αφήσει, καταλείποντας μοναδικούς πλησιέστερους συγγενείς του, την σύζυγό του, …., ως και τα τρία τέκνα του α) τ… (πατέρα της ενάγουσας), β) τον …. και γ) την …. Άπαντες δε οι ανωτέρω κληρονόμοι του αποβιώσαντος, κατά την πρώτη τάξη της εξ αδιαθέτου διαδοχής, αποποιήθηκαν νομίμως και εμπροθέσμως την επαχθείσα σε αυτούς κληρονομιά του τελευταίου (βλ. τις υπ’ αριθμ. 3387/08- 07-2008, 3582/17-07-2008, 4345/15-09-2008 και 3933/06-08-2008 Εκθέσεις Αποποίησης Κληρονομιάς που συντάχθηκαν ενώπιον του Γραμματέα του Πρωτοδικείου Αθηνών). Μοναδική δε εν ζωή εγγονή του αποβιώσαντος κατά τον χρόνο θανάτου του, ήταν η ίδια η ενάγουσα ηλικίας τότε 6 ετών, που τελούσε υπό την γονική μέριμνα του πατέρα της, ….. και της μητέρας της …. Οι γονείς της, επιθυμώντας να προβούν σε όλες τις νόμιμες ενέργειες, προκειμένου το τέκνο τους να μην επιβαρυνθεί με τα χρέη της κληρονομιάς, που πίστευαν ότι υφίστανται, απευθύνθηκαν στον δικηγόρο που είχε αναλάβει τότε τα κληρονομικά ζητήματα όλης της οικογένειας Κουγιουμτζή, από τον οποίο ενημερώθηκαν ότι καθώς η κληρονομιά επάγεται στο τέκνο τους, το οποίο είναι ανήλικο, το ίδιο δεν βαρύνεται με τα χρέη της κληρονομιάς εφόσον αποποιηθεί εντός της τασσόμενης τετράμηνης προθεσμίας από την ενηλικίωσή του, ήτοι από την 13-10-2020 έως την 13-02-2021 και συνεπώς δεν απαιτείται οι ίδιοι να αποποιηθούν την κληρονομιά για λογαριασμό του, ούτε να προβούν σε κάποια άλλη ενέργεια στο μέλλον. Ωστόσο, μόλις κατά την 10-12-2020, ήτοι αμέσως μόλις η ενάγουσα ενηλικιώθηκε, πληροφορήθηκε μαζί με τους γονείς της, από τον Πρόεδρο Υπηρεσίας και την Γραμματέα του Ειρηνοδικείου Νέας Ιωνίας (βλ. την με αριθμό …. Ένορκη Βεβαίωση ενώπιον του Ειρηνοδίκη Νέας Ιωνίας), ότι δεν δύναται να αποποιηθεί καθώς έχει ήδη αποδεχθεί την εν λόγω κληρονομιά με το ευεργέτημα της απογραφής (ΑΚ 1850, 1857, 1912). Συνεπώς, αποδεικνύεται ότι οι γονείς της αγνοούσαν ανυπαιτίως τις οικείες νομικές διατάξεις της αποδοχής και αποποίησης κληρονομιάς (ο μεν πατέρας της είναι στρατιωτικός υπάλληλος, η δε μητέρα της κομμώτρια), το ότι έπρεπε να αποποιηθούν την κληρονομιά για λογαριασμό του ανήλικου τέκνου τους εντός τεσσάρων μηνών από την αποποίηση στην οποία προέβη ο πατέρας της, αλλά και τις έννομες συνέπειες της άπρακτης παρέλευσης της προθεσμίας αποποίησης της κληρονομιάς. Μάλιστα, η πλάνη τους αυτή ήταν ουσιώδης διότι υπήρχε διάσταση μεταξύ της βούλησης και της δήλωσής τους, καθόσον εάν αυτοί είχαν ενημερωθεί σωστά, είναι βέβαιο ότι θα είχαν προβεί σε όλες τις απαιτούμενες ενέργειες προκειμένου να αποποιηθούν την εν λόγω κληρονομιά για λογαριασμό της ενάγουσας θυγατέρας τους, εντός της τασσόμενης τετράμηνης προθεσμίας, διότι η κατά πλάσμα δικαίου αποδοχή εκ μέρους της ενάγουσας της κληρονομικής περιουσίας του ανωτέρω αποβιώσαντος, ουδόλως συμφωνούσε με την πραγματική τους βούληση, ως νομίμων εκπροσώπων της, η οποία συνίστατο στην αποποίηση της εν λόγω κληρονομιάς. Η πλάνη δε αυτή συνεχίστηκε και στο πρόσωπο της ενάγουσας μέχρι και την 10-12-2020, οπότε και πληροφορήθηκε τα ανωτέρω, προβαίνοντας στη συνέχεια άμεσα στην άσκηση της υπό κρίση αγωγής, εντός της νόμιμης προθεσμίας (ΑΚ 1857). Ακολούθως, αποδεικνύεται ότι, ως προς τους κληρονόμους του αποβιώσαντος κατά την δεύτερη τάξη της εξ αδιαθέτου διαδοχής, οι μεν γονείς του, …. είχαν προαποβιώσει αυτού, η δε μοναδική αδελφή του, …., άτεκνη, αποποιήθηκε νομίμως και εμπροθέσμως την επαχθείσα σε αυτήν κληρονομιά αυτού. Ώστε, η ενάγουσα νομίμως στρέφεται κατά των εναγόμενων, οι οποίοι είναι κληρονόμοι του αποβιώσαντος κατά την τρίτη τάξη της εξ αδιαθέτου διαδοχής και στους οποίους θα επαχθεί η κληρονομιά στην περίπτωση που η παρούσα αγωγή γίνει δεκτή και εν συνεχεία αποποιηθεί νομίμως και εμπροθέσμως την κληρονομιά η ίδια. Αναφορικά όμως, με τον 5° των εναγόμενων, ο οποίος ανήκει στην τρίτη τάξη της εξ αδιαθέτου διαδοχής, η αγωγή είναι απορριπτέα ως ουσιαστικά αβάσιμη, ελλείψει παθητικής νομιμοποίησης (βλ. και υπό στοιχεία IV σκέψη της παρούσας), δεδομένου ότι ο ίδιος έχει ήδη αποποιηθεί την κληρονομιά του αποβιώσαντος, όπως προκύπτει και από την προσκομιζόμενη μετ’ επικλήσεως από τον ίδιο με αριθμό 5827/25-11-2008 Έκθεση Αποποίησης Κληρονομιάς που συνέταξε ο Γραμματέας του Πρωτοδικείου Αθηνών. Κατόπιν δε τούτου, η αγωγή πρέπει να απορριφθεί ως προς τον 5° εναγόμενο, ως ουσιαστικά αβάσιμη, ως και να καταδικαστεί η ενάγουσα, ενόψει της ήπας της στην πληρωμή των δικαστικών εξόδων, και να γίνει δεκτή ως προς τους λοιπούς εναγομένους.