Ευρωπαϊκό Κληρονομητήριο – Κανονισμός 650/2012

Ο θεσμός του Ευρωπαϊκού Κληρονομητηρίου (ΕΚ) καθιερώθηκε με τα αρ. 62-73 του Κεφαλαίου VI του Κανονισμού (ΕΕ) 650/2012 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 4ης Ιουλίου 2012, σχετικά με τη διεθνή δικαιοδοσία, το εφαρμοστέο δίκαιο, την αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων, την αποδοχή και εκτέλεση δημοσίων εγγράφων στον τομέα της κληρονομικής διαδοχής και την καθιέρωση ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου.

Πρόκειται για προαιρετική διαδικασία πιστοποίησης κληρονομικής υπόθεσης με διασυνοριακές επιπτώσεις, που κρίθηκε απαραίτητη για την καλή λειτουργία της εσωτερικής αγοράς της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Το ΕΚ άρχισε να ισχύει από την 24.7.2012, εφαρμόζεται δε σε κληρονομικές υποθέσεις, στις οποίες ο θάνατος του κληρονομούμενου επήλθε από 17.8.2015 και εντεύθεν, σύμφωνα με το αρ. 84 Καν. ΕΕ 650/2012, επί τη βάσει προδιατυπωμένων εγγράφων που περιέχονται στον εκτελεστικό Καν. ΕΕ 1329/2014 «για τη σύνταξη των εντύπων που αναφέρονται στον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 650/2012 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου», διαθέσιμα σε όλες τις γλώσσες της Ε.Ε. και αφορά, αποκλειστικά, σε γραπτή αίτηση ενώπιον του Δικαστηρίου κράτους-μέλους που έχει διεθνή δικαιοδοσία να επιληφθεί της διασυνοριακής κληρονομικής υπόθεσης, η οποία αποκρυσταλλώνεται στο άρθρο υπέρτερης ισχύος.

Για την υποβολή αιτήσεως εκδόσεως ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου, κατά την έννοια του άρθρου 65 παράγραφος 2 του Κανονισμού 650/2012, η χρήση του εντύπου IV, που παρατίθεται στο παράρτημα 4 του εκτελεστικού κανονισμού 1329/2014, είναι προαιρετική.

Ο ενδιαφερόμενος μπορεί αντί του ανωτέρω τυποποιημένου εντύπου να καταθέσει σχετικό δικόγραφο σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο του κράτους μέλους της υποβολής του αιτήματος, τούτο δε σε αντίθεση με την εκδίδουσα αρχή, η οποία, σύμφωνα με το άρθρο 67 παράγραφος 1 του Κανονισμού 650/2012, υποχρεούται να χρησιμοποιήσει το τυποποιημένο έντυπο V, που προβλέπεται στο παράρτημα 5 του εκτελεστικού κανονισμού 1329/2014, προκειμένου να εκδώσει το κληρονομητήριο.

Η διαφοροποίηση αυτή δικαιολογείται από το γεγονός ότι επιδίωξη του νομοθέτη ήταν η ομοιομορφία ως προς τη μορφή και το περιεχόμενο του κληρονομητηρίου και όχι η ομοιομορφία κατά το στάδιο υποβολής της σχετικής αίτησης (βλ. 17.1.2019 ΔΕΚ C-102/2018, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, Δ. Σταματιάδη, Ευρωπαϊκό Κληρονομητήριο σε Χ. Παμπούκη, Διεθνές Κληρονομικό Δίκαιο, Κατ’ άρθρο ερμηνεία του Κανονισμού, Νομική Βιβλιοθήκη, 2016, σημ. 40, σελ. 594).

Κατά τη διάταξη του άρθρου 78 παρ. 1 γ του Κανονισμού, η Ελλάδα γνωστοποίησε ότι αρμόδια αρχή έκδοσης ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου είναι το Ειρηνοδικείο, το οποίο επιλαμβάνεται κατά τη διαδικασία της εκουσίας δικαιοδοσίας.

Ως εκ τούτου, σε αντίθεση με ό,τι ισχύει για το εθνικό κληρονομητήριο, ο Ειρηνοδίκης εκδίδει απόφαση και όχι διάταξη (Β. Φούρκας, Η παροχή ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου από τα ελληνικά δικαστήρια, ΕΠολΔ 2017. 110 επ. (σελ. 126).

Πέραν, όμως, της δικαστικής αποφάσεως, ο Ειρηνοδίκης συμπληρώνει και εκδίδει το πιστοποιητικό του ΕΚ, κάνοντας χρήση του προδιατυπωμένου εντύπου V, του Παραρτήματος 5 του Καν. ΕΕ 1329/2014, που τιτλοφορείται «Ευρωπαϊκό κληρονομητήριο» και το πρωτότυπο του οποίου φυλάσσεται από το Δικαστήριο, το οποίο και παραδίδει αντίγραφά του εξάμηνης διάρκειας (Γεώργιος Δελής, Ειρηνοδίκης Αθηνών, Εισήγηση στην επιμορφωτική ημερίδα της Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων για τους νέους Ειρηνοδίκες της 24ης Νοεμβρίου 2018, με θέμα: «Διαδικασίες ευρωπαϊκού δικαίου στο Ειρηνοδικείο, ιδίως η Ευρωπαϊκή Διαδικασία Μικροδιαφορών και το Ευρωπαϊκό Κληρονομητήριο»).

Η διεθνής δικαιοδοσία είναι συνάρτηση του αρ. 64 του Καν. 650/2012 και, κατά παραπομπή, των αρ. 4, 7, 10 ή 11 του αυτού ως άνω Κανονισμού. Σύμφωνα, λοιπόν, με το άρθρο 4 του Κανονισμού 650/2012, «τα δικαστήρια του κράτους μέλους στο οποίο ο θανών είχε τη συνήθη διαμονή του κατά το χρόνο του θανάτου έχουν διεθνή δικαιοδοσία να εκδικάσουν την υπόθεση κληρονομικής διαδοχής στο σύνολό της».

Η κατά τόπο αρμοδιότητα αποκρυσταλλώνεται στο ημεδαπό δικονομικό δίκαιο και, δη, στα αρ. 810, 819 ΚΠολΔ, και στο Ειρηνοδικείο του τόπου συνήθους διαμονής του κληρονομούμενου.

Κατόπιν τούτων, αν ο κληρονομούμενος είχε την τελευταία κατοικία ή διαμονή του στην Ελλάδα, αρμόδιο για τη χορήγηση του ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου είναι το ειρηνοδικείο του τόπου της κατοικίας ή διαμονής του. Η διασυνοριακή φύση της κληρονομικής υπόθεσης προκύπτει στο αρ. 62 παρ. 1 Καν. ΕΕ, κατά το οποίο διασυνοριακή είναι η διαδοχή όταν το ΕΚ εκδίδεται προς χρήση σε άλλο κράτος από το κράτος έκδοσής του.

Για τον λόγο αυτό, είναι υποχρεωτική η αναλυτική αναγραφή του επιδιωκόμενου σκοπού του στο υπ’ αρ. 8 πεδίο της προδιατυπωμένης αιτήσεως χορήγησης, άλλως, σε περίπτωση χρήσης αυτοτελούς δικογράφου αιτήσεως, ο προσδιορισμός του εννόμου συμφέροντος για την υποβολή της αίτησης, το οποίο συντρέχει όταν το Κληρονομητήριο προορίζεται να χρησιμοποιηθεί σε άλλο κράτος.

Συνεπώς, ο αιτών θα πρέπει να αναφέρει τα κληρονομιαία περιουσιακά στοιχεία στην αλλοδαπή, είτε αυτά αφορούν σε λογαριασμούς, καταθέσεις κ.ο.κ., είτε σε εμπράγματα δικαιώματα επί κινητών και ακινήτων (Γ. Δελής, ό.π.).

Περαιτέρω, το εφαρμοστέο δίκαιο είναι συνάρτηση των άρθρων 20 επ. Κανονισμού 650/2012, τα οποία, ως υπέρτερης ισχύος, κατισχύουν του άρθρου 28 ΑΚ. Έτσι, με το άρθρο 21 παρ. 1 του Κανονισμού ορίζεται ως εφαρμοστέο δίκαιο για το σύνολο της κληρονομίας το δίκαιο του κράτους στο οποίο ο θανών είχε τη συνήθη διαμονή του κατά τον χρόνο του θανάτου του, ενώ σύμφωνα με το άρθρο 22 παρ. 1 του Κανονισμού ο κληρονομούμενος έχει δικαίωμα να επιλέξει ως δίκαιο που θα διέπει την κληρονομική του διαδοχή το δίκαιο του κράτους του οποίου έχει την ιθαγένεια κατά το χρόνο της επιλογής του και σε περίπτωση που έχει την ιθαγένεια περισσότερων κρατών το δίκαιο οιουδήποτε εξ αυτών.

Εξάλλου, δεν υπάρχει δυνατότητα έκδοσης ατομικού ή μερικού ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου, ήτοι κληρονομητηρίου που να αναγράφει μόνο την κληρονομική μερίδα του αιτούντος, δεδομένου ότι από το άρθρ. 68 στοιχ. ι-ιε’ του Καν ΕΕ 650/2012 προκύπτει ότι επιλογή του νομοθέτη ήταν το ευρωπαϊκό κληρονομητήριο να είναι πάντοτε κοινό, δηλαδή να αναγράφονται οι κληρονομικές μερίδες και τα δικαιώματα όλων των δικαιούχων, ακόμα κι αν ο αιτών είναι μόνο ένας εξ αυτών (Ε. Ποδηματά, Το ευρωπαϊκό κληρονομητήριο κατά τον Κανονισμό (ΕΕ) 650/2012, Αρμ 2014. 424 επ. (436).

Εξαιτίας δε αυτής της καθολικότητας του ΕΚ, στα πλαίσια της οποίας το Δικαστήριο είναι υποχρεωμένο να διαγνώσει το σύνολο της διαδοχής του κληρονομούμενου, ανεξαρτήτως αριθμού και κληρονομικής ιδιότητας των αιτούντων, προκειμένου έτσι να πιστοποιήσει την κληρονομική διαδοχή σε μία, ενιαία διαδικασία, γίνεται δεκτό ότι δεν είναι υποχρεωτική η ανάρτηση της αιτήσεως επί δεκαήμερο σε ειδικό, προς τούτο, χώρο του Ειρηνοδικείου, κατά παρέκκλιση από το αρ. 819 ΚΠολΔ (Φούρκας, ό.π., σελ. 124-125).

Τέλος, σύμφωνα με το άρθρο 68 του Κανονισμού, το ευρωπαϊκό κληρονομήτηριο, πέραν της κληρονομικής μερίδας κάθε κληρονόμου, πρέπει να περιέχει και αναλυτική απαρίθμηση των δικαιωμάτων ή/και περιουσιακών στοιχείων της κληρονομίας για κάθε συγκεκριμένο κληρονόμο, τούτο όμως μόνο αν υπάρχει διαδοχή εκ διαθήκης η οποία περιέχει διατάξεις περί εγκαταστάσεως επί δήλου ή κληροδοσίας ή καταπιστεύματος, όχι δε και στην περίπτωση της εξ αδιαθέτου διαδοχής, όπως άλλωστε ισχύει και για το εθνικό κληρονομητήριο (Γ. Δελής, ό.π., ΜΠρΑθ 1011/2015 ΠειρΝομ 2015. 226, με παραπομπές σε θεωρία).